Regelmatig duikt er nieuws op over gevels die beschadigd zijn door gevelreiniging. Zo zou zandstralen volgens velen absoluut verboden moeten worden. Henk Mulder van het gelijknamige adviesbureau voor gebouwenonderhoud heeft veertig jaar ervaring in de branche en legt de oorzaken van problemen met gevelreiniging elders.
Het grote probleem is volgens Mulder niet het zandstralen van gevels, maar het ontbreken van deskundigheid bij veel gevelreinigers. In ieder geval bij een deel van de branchegenoten die zich zo noemen, maar feitelijk beunhazen zijn omdat iedere diepgaande kennis van bouwmaterialen en reinigingstechniek ontbreekt. Toch ligt de schuld van falende gevelreiniging niet helemaal bij hen. Want hoe is het mogelijk dat zoveel ondeskundigen een graantje mee kunnen pikken uit het aanbod van klussen voor gevelreiniging? Dat heeft volgens Mulder vooral te maken met het feit dat opdrachtgevers – de overheid voorop – wel een schone gevel willen hebben, maar daarvoor geen behoorlijk bedrag over hebben. Het mag geen cent kosten en dan komt er al snel iemand die nog wel een kennis in de schoonmaakbranche heeft die de klus wel voor een acceptabel bedrag komt klaren. Omdat de deskundigheid bij opdrachtgevers bijna altijd ontbreekt, is prijs het voornaamste selectiecriterium geworden. In de praktijk leidt dit tot onnodige en soms onherstelbare schade aan gebouwen en tijdrovende en kostbare juridische procedures.
Gevelbehandeling
Eigenlijk is het onjuist om alleen over gevelreiniging te spreken. Dat is maar een van de drie elementen van een goede gevelbehandeling. Mulder: “Je moet onderzoek Plannen en de oorzaak van de vervuiling opsporen en wegnemen. Dan pas kun je de gevel Professioneel reinigen en ten slotte ervoor zorgen dat de schone toestand bewaard blijft door Professioneel beheer met bijvoorbeeld een conserveringstechniek. Dit noem ik de Triple P van de gevelbehandeling en die dient om de levensduur van duurzaamheid van een gebouw te vergroten. Ik zal wat voorbeelden geven. Globaal is er een aantal soorten gevels, baksteen, beton, natuursteen, kunststof, metalen – zoals geanodiseerd aluminium en zink- en glas. Het zal al duidelijk zijn dat je niet alle gevels op dezelfde manier kunt behandelen. Neem nu baksteen. Daarvan zijn er wel 3400 soorten met allemaal verschillende eigenschappen. De samenstelling daarvan en het vermogen om vocht op te nemen bepalen niet alleen welke soort mortel je bij het metselen moet gebruiken, maar ook welke reinigingstechniek moet worden toegepast. In de praktijk wordt de mortel nogal eens verkeerd gekozen omdat ook metselaars tegenwoordig zijn verworden tot stenenstapelaars. Je krijg dan uitbloei, een witte uitslag op de steen. Die kun je gemakkelijk verwijderen en dat moet je ook doen, want slechts in 5% van de gevallen verdwijnt deze weer spontaan. Als je vervolgens echter niet de voeg herstelt, zit je binnen korte tijd weer met een probleem.”
Chinese snorren
Mulder vervolgt zijn verhaal over een aantal andere gevelmaterialen: “Stel je hebt graffiti op beton, dan mag je dat absoluut niet reinigen met een zuur. Beton zuigt vocht op en wanneer zuur de wapening bereikt, wordt de inerte, gepassiveerde bovenste laag hiervan aangetast. Het staal gaat dan opnieuw roesten en drukt het beton van binnenuit kapot. Nog een ander voorbeeld: Neem nu een aluminium kozijn of gevelplaat. Daar komt een laagje op dat het beschermt tegen weersinvloeden. Als je dat met sterke zuren of basen behandeld, gaat het laagje verloren, doe je het regelmatig dan ga je uiteindelijk door het aluminium heen.
Niet alleen de materiaalkennis is belangrijk bij gevelhandeling, maar ook het oog voor verkeerde bouwdetailleringen. Ik ben soms nog verbaasd als ik zie hoe weinig oog sommige architecten hebben voor onderhoudsaspecten. Neem nu een niet aansluitende daktrim. Als de naad niet wordt opgevuld, verzamelt zich daar vuil en dat spoelt langs de muur naar beneden. Dat noemen we vanwege de vorm Chinese snorren. Hetzelfde zie je soms bij kozijnen. Ook niet goed afdekken van de bovenkant van muren met betonlateien en natuurstenen liggers en slechte kozijndorpels leveren problemen op. Als die onvoldoende overhangend zijn en/of een (naam) ontbreekt dan slaat het water zo de muur in en krijg je alg- en mosvorming. Als dit probleem niet wordt opgelost, dan kun je blíjven schoonmaken. Op de tekentafel regent het nooit, maar in de praktijk regent het problemen. Gelukkig zijn er steeds meer architecten die dit erkennen en al in een vroeg stadium spreken met deskundigen op het gebied van gevelonderhoud. Voorkomen is immers nog altijd veel beter dan genezen. Pas als je de problemen hebt opgelost heeft reinigen en conserven zin. Daarmee kun je als gevelbehandelaar ook de mist ingaan. Als je een muur aan de onderkant voorziet van een coating tegen graffiti en je vergeet de rest van de muur daarboven te impregneren, zal die coating al heel snel loslaten. Ik denk dat ik hiermee wel aangetoond heb dat gevelbehandeling en dus gevelreiniging een vak is. Voor vakkennis en vaardigheden moet domweg betaald worden. Je kunt als opdrachtgever niet voor een dubbeltje op de eerste rang zitten, zonder problemen over je af te roepen.”
Geen goed begrippenkader
Een groot probleem bij de deskundigheidsbevordering is de taal. Mulder: “De taalvaardigheid van de meeste mensen valt behoorlijk tegen en dat wreekt zich bij het lezen van gebruiksaanwijzingen. Daarom worden er veel fouten gemaakt bij het toepassen van apparatuur en schoonmaakmiddelen. Bijvoorbeeld door zelf maar iets te maken door verschillende middelen bij elkaar te gooien. Dat kan heel gevaarlijke dampen opleveren, maar ook heel vermakelijke niet werkende schoonmaakmiddelen zoals salmiak, ofwel een bestanddeel van drop. Bovendien speelt nog een rol dat die gebruiksaanwijzingen voor chemicaliën bol staan van verplichte juridische informatie. Dat is voor iemand met een gemiddelde opleiding niet te volgen. Ook het vakjargon dat we in dit brancheonderdeel gebruiken is niet eenduidig. Als mensen een bepaald begrip gebruiken, spreken ze vaak onbewust over totaal verschillende zaken of over zaken die technisch gesproken onjuist zijn. Neem nu het woord milieuvriendelijk. Daarvan kun je bij schoonmaakactiviteiten nooit spreken. Zelfs als je water gebruikt, zul je nog stoffen oplossen die in het milieu terechtkomen. Je kunt in dit verband beter spreken van meer of minder milieubelastend. Een ander voorbeeld: er wordt gesproken over oplosmiddelvrij. Dat kan dus niet, want iedere vloeistof bevat oplosmiddelen, al is het maar water. Of neem het begrip schoon. Wat is dat precies? Daarin heb je heel veel gradaties. Iets dat technisch gezien schoon is in de gevelbranche hoeft er nog niet optisch fraai uit te zien. Het zou goed zijn als we tot een eenduidig begrippenkader komen, zodat we in ieder geval allemaal dezelfde taal gebruiken. Jammer genoeg zie je dat de overheid die taak onvoldoende op zich neemt. Sterker nog, bijvoorbeeld door monumentenzorg uitgegeven brochures wemelen van de fouten.”
Werkbladen
In de installatiebranche is er ISSO, een organisatie die Nederlandse Praktijk Richtlijnen uitgeeft. Iedere erkende installateur werkt daarmee. Zulke aanwijzigen zouden er in deze branche ook moeten zijn. “Dat gebeurt ook door de OSB (Ondernemersorganisatie Schoonmaak- en Bedrijfsdiensten)”, stelt Mulder. “Weliswaar is er geen sprake van wettelijke normen, maar we zijn bezig met een grote verzameling praktische werkbladen waarmee de branche goed uit de voeten kan. Belangrijk is echter dat deze werkbladen ook de status krijgen die ze verdienen. In de installatiebranche is dat kennelijk het geval, maar de gevelbehandelaars zouden daaraan wel eens meer aandacht mogen besteden. Al was het maar om eventuele claims te voorkomen. Als je immers niet kunt aantonen over de juiste vakkennis te beschikken of er alles aan gedaan hebt om
volgens de huidige bekende technieken te werken, sta je in een procedure niet zo sterk.”
Leon van den Berg (lvandenberg@www.cleantotaal.nl), hoofdredacteur Clean Totaal.
