Zonnepanelen? Iedereen wil ze op het dak en de kwaliteitsverschillen zijn enorm. Niemand denkt echter aan onderhoud. Bij mij liggen ze al van ruim voor de millenniumwisseling op het dak dankzij een actie van Greenpeace. Voor ‘slechts’ 4000 gulden mocht ik mij er eigenaar van noemen. Nu doe je daar een half dak mee. Sindsdien nooit meer naar omgekeken, maar echt vuil zijn ze niet, zag ik een jaartje geleden toen ik op het dak moest zijn. Schoonmaken onzin? Daarover zijn de meningen verdeeld.
Door Leon van den Berg, redactielid Clean totaal
Voor dit artikel is eerst deskresearch gedaan en de resultaten daarvan zijn vervolgens aangevuld met interviews met een toonaangevende Nederlandse fabrikant, een schoonmaakbedrijf en een leverancier/fabrikant van wassystemen. De groei in geplaatste zonnepanelen is groot. Volgens Nuon (Vattenfall) zijn er in 2017 in Nederland naar schatting 110.000 nieuwe zonnesystemen geïnstalleerd. Samen zijn zij goed voor zo’n 600 megawattpiek, waarmee omgerekend 155.000 gemiddelde huishoudens volledig van elektriciteit kunnen worden voorzien. Die ontwikkeling zal de komende jaren doorzetten, al zal met het vervallen van de saldering in 2024 de run op panelen wel afgeremd worden. Dat brengt meteen de vraag naar onderhoud naar voren. Clean Totaal ging daarvoor te rade bij een paar energieleveranciers, fabrikanten van zonnepanelen en schoonmaakbedrijven. Volgens Nuon hoeft zonnepanelen schoonmaken meestal niet. Het regent in ons land regelmatig en een flinke regenbui is afdoende. Essent deelt die mening niet. Weliswaar reinigt regenwater, maar dat gebeurt dan toch onvoldoende om op termijn het rendement te behouden. Ook zonnepanelen.net vindt schoonmaken noodzakelijk en stelt dat wij onze auto ook regelmatig wassen terwijl het ook vaak regent.
Schoonmaken hoeft niet per se door professionals te gebeuren. Eigenaren kunnen volgens Nuon zonnepanelen gerust zelf schoonmaken met lauw water en een spons. Die visie wordt niet door iedereen gedeeld en daar hebben wij ook onze twijfels over. Tegenwoordig is demiwater in de glasbewassing toonaangevend omdat dit water geen strepen nalaat en vuil sterker aan zich bindt dan gewoon water. Op een zonnepaneel kunnen strepen enige invloed hebben op de opbrengst, al wordt die invloed waarschijnlijk wat overtrokken. Er is daarvoor overigens een simpele oplossing. Maak de panelen schoon tijdens een flinke regenbui en zo komt er vanzelf een streeploos resultaat. Regenwater is niet hetzelfde als demiwater, maar hangt er wel dicht tegen aan en bevat in ieder geval geen kalk dat voor strepen zorgt.
Demiwater het beste
Opvallend is dat Nuon niet spreekt over schoonmaakmiddelen. Een (biologisch) sopje laat strepen na en kan bovendien de coating van de panelen aantasten waardoor vervuiling sneller gaat plaatsvinden. Vanwege de kans op beschadigingen zijn ook schuursponzen, harde borstels en een hoge drukspuit taboe bij het onderhoud van zonnepanelen. Bij die laatste bestaat de mogelijkheid dat er water tussen de zonnecellen en het glas komt. Ook bijtende schoonmaakmiddelen mogen niet omdat daarmee de coating van het glas wordt aangetast. Tenslotte is ook zout water een slecht idee omdat achterblijvende zoutkristallen het rendement verlagen. Schoonmaken met demiwater is beslist de norm om een goed resultaat te halen. Daarmee kom je al meteen op een reden waarom particulieren nauwelijks kunnen schoonmaken. Dat water is niet in iedere supermarkt volop verkrijgbaar. In mijn supermarkt is nooit meer dan 10 liter te koop en soms zelfs wekenlang niets. Een probleem want je hebt toch al snel een paar emmers nodig. De kosten per liter zijn ongeveer een halve euro en dan loopt de prijs ook best op.
Omgevingsinvloeden
Net als bij gevelreiniging maakt het behoorlijk uit waar het huis met zonnedak gevestigd is. In een gebied met veel industriële activiteit of veel verkeer is de vervuiling een stuk erger dan in de natuur. Aanslag vanuit depositie uit lucht kan best een probleem zijn. Soms is er een vettige aanslag, maar vooral is er ook sprake van fijnstof dat op de panelen neerdaalt. Soms in combinatie en dat spoelt niet heel snel van de panelen bij een regenbui. En staat het pand in de buurt van duivenmelkers of een reigerkolonie, dan is vogelpoep een probleem. Een zonnepaneel ziet zo’n flats als schaduw en daaronder worden de zonnecellen inactief. Vogelpoep zou je het beste direct moeten verwijderen, maar wie kijkt er nu dagelijks naar het dak, laat staan dat men er dagelijks op komt. Toch is regelmatige inspectie volgens Essent wel nodig. Men gaat daarbij uit van ongeveer twee tot drie keer per jaar.
Plaatsing elementen
Een tweede factor die belangrijk is bij vervuiling zijn de strings. Zonnepanelen.net legt het belang daarvan uit. Zonnepanelen bestaan uit gekoppelde zonnecellen. Dat worden strings genoemd. De plaatsing van het paneel kan horizontaal of verticaal zijn en dat is te herkennen aan de dikkere (doorzichtige) horizontale of verticale streep die tussen de strings loopt en aan de afmeting. De lengterichting is ook de richting van de strings. Vervuiling van zonnepanelen vindt vooral plaats door opeenhoping van residu aan de onderkant van een paneel. Logisch want alle panelen worden in een hellinghoek geplaats (meestal 45o). Afspoelend vuil verzamelt zich daar in de loop der tijd, mede doordat een deel van het water al verdampt voordat het vuil is afgespoeld. Bij horizontale plaatsing gaat alleen de onderste string minder opbrengst leveren. Die gaat door het vuil slechter presteren, terwijl de bovenste strings gewoon hun opbrengst blijven leveren. Bij verticale geplaatste zonnepanelen is vuil onderaan de paneel veel problematischer. Het vuil zorgt er namelijk voor dat de zonnecellen van alle strings van het paneel minder gaan presteren. Daarom is het belangrijk om verticaal geplaatste zonnepanelen vaker schoon te maken.
Regen spoelt schoon, maar reinigt onvoldoende
Maart-april beste periode voor reiniging
Zonnepanelen kunnen het beste in het voorjaar worden gereinigd, in ieder geval voor mei, omdat panelen vanaf die maand de komende zes maanden 75% van de energie opwekken. Bovendien is dan al voldoende zon, maar is het nog niet te warm. Vanaf de schoonmaak profiteert de eigenaar meteen van een verbeterde opbrengst. Bovendien is er nog een ander belangrijke reden. In de zomermaanden kan de temperatuur van een paneel wel oplopen tot rond de 80oC. Ga je dan met koud water aan de slag, dan kan het glas springen en is het paneel naar de gallemiezen. Dit nog los van het risico op mogelijk persoonlijk letsel.
Kleine winst rendement
Vervuilde zonnepanelen presteren minder goed. Schoonmaak verhoogt dus het rendement, maar de verwachtingen daarvan zijn nogal overspannen. Na de schoonmaak bedraagt de stijging slecht circa 2 tot 3%! Het is dan ook een terechte vraag of schoonmaken wel zinvol is, zeker als daarvoor een schoonmaakbedrijf wordt ingehuurd. De prijs daarvan kan dan hoger zijn dan het bedrag dat wordt terugverdiend door de hogere opbrengst. Nuon adviseert om die kosten uit te sparen door het zelf te doen, mits dit veilig kan. Alleen als dat niet kan is uitbesteden een optie. Volgens Essent beloven sommige reinigers dat de klant door schoonmaak wel 15% aan 
voordeel behaalt, maar dat is onzin. Als iemand elk jaar 3% meer energie opwekt, is dat al behoorlijk wat.
Frequentie
Hoe vaak moet worden schoongemaakt? Daarover verschillen de meningen die zeker gekleurd worden door het commerciële belang. Energiebedrijven gaan uit van een frequentie van tussen drie en vijf jaar, maar schoonmaakbedrijven opperen dat jaarlijkse schoonmaak een betere optie is. Niet vreemd als je in termen van omzet denkt. Essent betrekt in het schoonmaakadvies de klimaatfactor. Bij veel regenval volstaat eens in de vijf jaar reinigen, maar in zanderige gebieden is jaarlijkse schoonmaak aan te bevelen. Let wel, het gaat dan om woestijngebieden en die hebben wij in ons land maar heel beperkt: de duinen of op plekken met zandverstuivingen. Ook droge zomers kunnen een wat hogere schoonmaakfrequentie rechtvaardigen.
Veiligheid
Als zonnepanelen op een lastige of moeilijk bereikbare plek liggen, raad niemand aan om zelf de handen uit de mouwen te steken. Dan is professionele schoonmaak de beste optie. Wil een particulier wel zelf aan de slag, dan geeft Essent een paar goede adviezen die ook de professional ter harte moet nemen. Allereerst gaat het over veilig werken. Schakel het zonnestroomsysteem helemaal uit voor reiniging en kom niet aan de bekabeling. Kan reiniging niet met een telewashsysteem en moet men toch op het dak zijn, dan is een valbeveiliging noodzaak. Vaak wordt daarbij uitgegaan van valbeveiliging bij een hellend dak, maar ook op het platte dak is dat noodzakelijk. De arbo-regels voor werken op hoogte zijn daarop van toepassing en het behoort tot de zorgplicht van een bedrijf om ervoor te zorgen dat valbeveiliging beschikbaar wordt gesteld en ook gebruikt wordt. Let op, dit geldt al voor daken op de eerste verdieping!
- Doe goed voorwerk. Verwijder bladeren en droge stof met lage druk (tuinslang) en verwijder hardnekkig vuil met een zachte doek of borstel.
- Werk op bewolkte dagen, vroeg in de ochtend of laat in de avond. Zo droogt het schoonmaakwater niet te snel en worden geen vlekken of resten achtergelaten.
- Meet de temperatuur van het paneel en reinig niet met koud water bij hoge temperatuur.
- Laat zonnepanelen natuurlijk drogen om krassen te voorkomen.
- En tenslotte -nogal voor de hand liggend- ga niet op zonnepanelen staan of zitten.
Exasun
Exasun is een bijzondere speler op de Nederlandse markt. Niet alleen omdat ze als een van de weinigen in ons land zelf produceren, maar ook omdat hun systeem veel meer rendement en een langere verwachte levensduur heeft dan andere zonnepanelen. Productmanager Victor Hamoen over de schoonmaak van hun panelen. “Het glas dat wij gebruiken voor onze zonnepanelen heeft een antireflectie coating. Deze coating is met name bedoeld om meer licht in het paneel te koppelen en heeft als dubbele functie het voorkomen dat vuil hecht aan het glas. Wij raden onze klanten meestal af om het paneel te reinigen tenzij het gratis, veilig en snel kan. De meeste van onze panelen hebben geen frame en dus geen rand waar vuil zich op kan hopen. Onze AR coating is een hydrofobe nanofilm en schurende, vettige materialen of -middelen kunnen deze beschadigen. Vet trekt in de coating en ‘spoelt’ er met een aantal weken weer uit. De laag zal over jaren wegslijten en uiteindelijk een prestatievermindering van max. 4% teweegbrengen. Het opnieuw aanbrengen van een dergelijke laag lijkt mij erg onpraktisch en duur wanneer de panelen al op het dak liggen.
Exasunpanelen worden geproduceerd bij een temperatuur van boven de 150°C. De uitzetting kunnen ze eigenlijk altijd wel hebben. Asymmetrisch afkoelen kunnen ze minder goed hebben. Het is lastig te zeggen bij welke buitentemperatuur dit af te raden is. Ik ben niet bekend met tests op dit gebied, maar in de zomer worden panelen wel 80-100°C. Ik kan me voorstellen dat plotseling afkoelen van het paneel tot <10°C met water het glas kan breken als het glas minder sterk is of verzwakt door beschadigingen als krassen of haarscheuren. Bij 60-70°C zou ik die angst niet meer hebben. De schoonmaak van panelen zou ik qua veiligheid en werkvoorschriften overlaten aan professionals. Hoewel particulieren wellicht voorzichtiger zijn met hun eigen zonnepanelen.”
Drukdrukdruk
Naast deze fabrikant heb ik ook een paar gespecialiseerde installatiebedrijven gebeld. Die gaven een indicatie van de mate van overspannenheid van de markt. Geen van hen kon of wilde tijd vrijmaken om mij over dit onderwerp te woord te staan omdat ze het te druk hadden met het bedienen van hun klanten. Het is te hopen dat ze net zo hard lopen als er een schoonmaakvraag bij hen binnenkomt.
Van Elten Glazenwasserij
Karin van Elten van Van Elten Glazenwasserij is het wel eens met de stelling dat er veel onzin wordt verkocht bij het reinigen van zonnepanelen. “Er zijn eigenlijk maar twee factoren die een rol spelen bij de frequentie van reiniging. De eerste is de plaats waar een pand staat. Is dat aan een spoorlijn, dan is de vervuiling sterker en hardnekkiger dan bij een gebouw dat midden in de natuur staat. Dat is nogal vanzelfsprekend, maar daarnaast speelt de wens van de opdrachtgever ook een rol. Er zijn klanten die een optimaal rendement willen hebben van hun investering en de panelen om de drie tot vier maanden gereinigd willen hebben. Dat gebeurt dan ook in situaties waarvan wij denken dat het wat vaak is, maar de wens van de klant is natuurlijk leidend. In de meeste gevallen volstaat een jaarlijkse aanpak om een goed rendement van de panelen te garanderen, tenzij het pand dus in een heel vervuilende omgeving staat. Reinigen doen wij met osmosewater en een speciale borstel op een stok en soms met een spons. Voor meer informatie verwijs ik naar Ralf Jansen.” Die stelden wij de volgende vragen.
Hoe bepaal je of reiniging al nodig is of dat er nog een paar maanden gewacht kan worden? “Voor de reiniging van de panelen kijken wij altijd eerst naar de locatie en plaatsing om een juiste schoonmaakfrequentie te bepalen. De ligging en omgeving zijn zeer belangrijke factoren om de vervuilingsgraad te bepalen. Daarnaast is het zaak dat er jaarlijks bekeken wordt of de huidige frequentie nog steeds afdoende is of dat deze moet worden verhoogd/verlaagd. In principe wordt er een vaste frequentie afgesproken per jaar per plaatsing.”
Klant bepaalt uiteindelijk schoonmaakfrequentie
Jullie gebruiken osmosewater en een borstel, is dat een specifiek merk of zijn er meer borstels op de markt met de juiste kenmerken? “Onze osmose materialen/middelen komen bij Unger vandaan, dit is een van de bekende merken op dit gebied. Uiteraard zijn er vele merken op de markt die osmosematerialen en -middelen verkopen, maar in principe hebben deze allemaal dezelfde werking. Alleen de materiaalkeuze kan anders zijn en daardoor ook de kwaliteit/duurzaamheid. Omdat zonnepanelen veelal dezelfde eigenschappen hebben als glasdelen, kunnen wij deze materialen goed gebruiken voor de reiniging hiervan.”
Gaat het bij zonnepaneelreiniging om een vaste all-in vierkante meter prijs of worden de prijzen bepaald door de situatie? Je werkt immers op hoogte dus misschien zijn er kosten voor veiligheidsmaatregelen. “Voor het bepalen van de kosten is zoals eerder benoemd de situatie heel bepalend. Om hoeveel m2 gaat het, zijn er bereikbaarheids- en veiligheidsmiddelen noodzakelijk, wat is de frequentie en hoe sterk beïnvloedt de omgeving de bevuilingsgraad. Als alles opgenomen is, wordt er een vaste beurtprijs bepaald of een vast all-in vierkante metertarief. Alles wordt netjes aangeboden met uitgeschreven situatieschets waarin alle kosten duidelijk gemaakt worden en een advies word afgegeven voor de frequentie van reinigen.”
Baudoin Wash Systems
Erik van Liempd van Baudoin Wash Systems deelt de mening Van Elten over de plaatsing van de zonnepanelen. “Het maakt vreselijk veel uit waar de panelen staan. Ik kom net terug van een reis naar Cyprus en het Midden Oosten en daar heb je veel opgewaaid Saharazand. Dat slaat neer op de panelen en vermindert het rendement aanzienlijk. Af en toe komt dat zand ook in ons land en zie je een stoffige aanslag op je auto. Dat zit dan dus ook op je paneel. Natuurlijk is dat wat uitzonderlijk, maar ook hier in ons land maakt het veel uit waar je pand staat. Als je in een gewone woonwijk panelen hebt, zul je betrekkelijk weinig last hebben van vervuiling, hooguit als het een nieuwbouwwijk in aanbouw is waar nog veel werkverkeer door de straten rijdt. Als je pand ergens staat met nabij industrie, is het een heel ander verhaal. Daarom kun je niet iets algemeens zeggen over de frequentie. Het is gewoon een kwestie om als eigenaar regelmatig te inspecteren. Bovendien kun je dat tegenwoordig ook aflezen aan je systeem. De oude systemen waren allemaal aan elkaar geknoopt en wekten energie op of niet. De moderne systemen zijn anders in elkaar gezet en daardoor kun je per paneel zien wat de opgewekte waarde is. Zo kun je niet alleen een defect paneel zien, maar ook of een paneel ernstiger vervuilt dan de andere en dus kun je op zoek naar de oorzaak. Bovendien zie je nog of het totaal rendement langzaam afneemt. Zeker als je een systeem al een paar jaar hebt kun je perioden vergelijken.
Wij leveren twee systemen om panelen te reinigen. Een borstel op een telescoopstok en een roterende door waterdruk aangedreven borstel. De laatste toepassing is meer geschikt voor panelen op utiliteitspanden. Er is dan een groter oppervlak om te reinigen en die liggen dan ook nog bijna altijd op een plat dak. Juist door deze situatie betekent regelmatige reiniging een enorme rendementswinst. De telescoopstok is meer geschikt voor hellende daken. Het is een systeem dat in principe ook door particulieren kan worden gebruikt en waarvoor je dus niet echt een schoonmaakbedrijf nodig hebt. Wat professionals echter bieden is reiniging met osmosewater. Dat is voor de particulier eigenlijk ondoenlijk, waardoor het schoonmaakresultaat minder is, mede door het achterblijven van kalkstrepen op het oppervlak. Particulieren zouden dus eigenlijk ook beter professionals moeten inschakelen, maar dan liefst in onderlinge samenwerking zodat je met een aantal eigenaren in de buurt de opdracht verstrekt. Een belangrijke kostenpost is namelijk die de reistijd betreft. Het is natuurlijk veel duurder voor een schoonmaakbedrijf om naar een woning te rijden en daar een dakje met tien panelen te reinigen en vervolgens naar de andere kant van de stad te rijden naar de volgende opdracht, dan om alle panelen in een straat of wijk te doen. Dat zie je terug in de gerekende prijs.
