Steeds meer productieprocessen moeten ultraschoon worden uitgevoerd. Daarvoor worden vaak cleanrooms ingezet. Ruimtes die als “box in een box’ worden gebouwd, om invloeden van luchtdrukverschillen buiten deze ruimte te vermijden. Project & Salesmanager van WERO Cleanroom reiniging, Rob Renders, gunt ons een blik in een klinisch schone wereld.
Door Leon van den Berg, redactielid Clean Totaal
Renders: “In een cleanroom worden materialen ingezet die nimmer stof uit zichzelf genereren, die kwalitatief bestand zijn tegen chemicaliën in verband met reiniging- en sterilisatieprocessen. In geval van een GMP cleanroom moet deze volledig ‘flush’ (glad en gesloten) worden gebouwd. Dus absoluut geen naden of kieren waarin kiemen, bacteriën of schimmels kunnen groeien. Een intelligente luchtbehandeling, mogelijk met koeling en/of verwarming, zal vervolgens deze ruimtes van een vooraf gecalculeerde hoeveelheid zeer zuivere lucht voorzien. Mensen produceren en verplaatsen miljoenen stofdeeltjes met één enkele beweging van de armen, daarom mogen wij ook snel concluderen dat de mens in de cleanroom de grootste vervuiler is. Niet voor niets zijn kledingvoorschriften en een correct uitgevoerd reinigingsregime zo van belang in cleanrooms of laboratoria.”
De markt
“Wij zijn een gespecialiseerd schoonmaakbedrijf gevestigd in Eindhoven”, vervolgt Renders. “Die vestigingsplaats is niet onbelangrijk want het heeft ons gedurende de ontwikkeling veel voordelen opgeleverd. Begin jaren tachtig zijn wij bij Philips aan de slag gegaan in hun eerste cleanroom. Het produceren in een extreem stofvrije ruimte was toen net uit de VS in Europa geïntroduceerd, met name voor de elektronica-industrie. Als grote internationale speler op dat terrein gaf het Eindhovense Philips de toon aan in cleanrooms. Wij zijn in feite vanaf dag één meegegroeid en van daaruit ook naar hun toeleveranciers gegaan.”
Inmiddels zijn cleanrooms niet meer weg te denken in een groot aantal marktsegmenten. “Wij spreken bij WERO al lang niet meer alleen over de micro-elektronica of semi-conductor industrie, maar uiteraard ook over de farmaceutische, food en de health care sector.”
“Een goede schoonmaak van het pand is medebepalend voor de kwaliteit van de cleanroom”
“Alhoewel wij over cleanrooms vaak in het algemeen spreken, is er toch een duidelijk onderscheid vast te stellen. Bij de eerste twee industriële cleanrooms gaat het om stofbeheersing. Vanzelfsprekend is een stofdeeltje, zelfs van een enkele duizendste millimeter groot, op een lens die met een miljoenste van een millimeter grote nauwkeurigheid lithografisch is bewerkt, een catastrofe! Bij de zogenaamde GMP cleanrooms in de sectoren als
eerder vermeld, is het van belang om de stofdeeltjes buiten de ruimte te krijgen en te houden. In dit geval echter omdat de stofdeeltjes de dragers en de gastheer zijn van bacteriën, kiemen en gisten. Deze contaminatie kan schadelijk zijn voor het product of de mens. Welk type cleanroom in welk segment wordt toegepast? WERO zet als specialist een reinigingsregime op en voert dit op een daadkrachtig en correcte wijze uit.”
Gymzaal
“Een cleanroom is in feite een min of meer afgesloten box in een gebouw”, vervolgt Renders. “Dit betekent dat je al heel vroeg in de bouwfase moet beginnen met schoonmaken. Als je pas begint met schoonmaken als het gebouw helemaal klaar is, kun je nooit een goed resultaat bereiken. Tijdens het bouwproces ontstaan later verborgen hoekjes en ruimtes waarin zich bijvoorbeeld stof, maar ook microbiologische vervuiling bevindt. Het gaat daarbij om zeer kleine deeltjes die vervolgens gedurende de hele levensduur van het gebouw invloed hebben op het binnenklimaat en dus ook op dat van de cleanroom. Het is dus zaak al vroegtijdig te beginnen met dit soort verontreiniging te verwijderen. Pas daarna kom je toe aan een opleverings- en een eindschoonmaak zodat de productie kan worden gestart. Daarna is het een kwestie van goed structureel onderhoud.
“Je moet er wel tegen kunnen een optisch schoon oppervlak te reinigen waar na reiniging geen verschil te zien is”
Als er nieuwbouw plaatsvindt, is de ruimte rondom het gebouw het laatst aan de beurt voor een definitieve infrastructuur. Kortom, wij maken schoon in een modderpoel. Dat stelt hoge eisen aan mensen en materieel. Je wilt immers het vuil van buiten ver houden van de cleanroom. Daarvoor zijn twee garanties. Allereerst de bouw van de cleanroom zelf, met een sluis die uit twee delen bestaat. Als je de zonering bekijkt is er de zwarte zonering. Dat is het gebouw en de omgeving daarvan. Dan is er de grijze omgeving. Dat is de sluis met in het midden een bank. Die sluis lijkt een beetje op de kleedkamer in een sporthal. Aan de ene kant is de zone zwart/grijs. Hier kleden medewerkers zich om en laten ze hun buitenschoenen achter. Dan draaien ze zonder de vloer aan te raken naar de grijs/witte zone waar ze apart schoeisel en andere beschermingsmiddelen aantrekken. Denk bijvoorbeeld aan een haarnet, baardnet en mondkapje. Pas daarna kunnen ze de cleanroom (witte zone) binnen gaan. Om ervoor te zorgen dat er zo min mogelijk vervuiling plaatsvindt heerst daar een overdruk. In dit verhaal is het belangrijk om de zwarte zone al zoveel mogelijk grijs te maken. Een goede schoonmaak van het pand is medebepalend voor de kwaliteit van de cleanroom.”
Luchtbehandeling
Renders vervolgt: het luchtbehandelingssysteem is geheel afgestemd op de kwalificatie-eis van de cleanroom. Inkomende lucht wordt middels filters gezuiverd. Hierbij wordt nieuwe lucht toegevoegd, waarbij de omgeving en de buitentemperatuur bepaalt of de gebruikte lucht helemaal of deels wordt hergebruikt of dat er verse buitenlucht wordt aangevoerd. In een omgeving met veel luchtvervuiling zal de toevoer van frisse buitenlucht, die overigens wel geconditioneerd wordt in temperatuur en relatieve vochtigheid, zo minimaal mogelijk zijn.
Middels de luchtbehandeling wordt in de cleanroom een over- of onderdruk gerealiseerd. Het onderhoud van dit systeem wordt meestal gedaan door een installatiebedrijf, maar vaak voeren wij dat ook uit.”
Specialistische kennis is onderscheidend
Door de jaren heen is WERO uitgeroeid tot specialist op het gebied van cleanroomreiniging. In Nederland zal er volgens Renders niet eenvoudig een soortgelijk bedrijf worden gevonden. “WERO onderscheidt zich niet alleen door de speciaal voor dit reinigingsonderdeel goed getrainde mensen. Bij de VCCN en het SVS zijn wij geen onbekende. Ook in materiaalkennis en beschikbaar materieel zijn we onderscheidend. Zo hebben wij een speciale trailer ontwikkeld, waardoor wij op locatie alle materialen en denkbaar materieel in kunnen zetten voor een optimaal resultaat. De trailer is in feite een rijdend magazijn waarin vrijwel alle materialen en middelen aanwezig zijn die wij nodig hebben. Door deze trailer in te zetten kunnen wij overal alle voorkomende cleanroom reinigingen in de verschillende cleanroom typen uitvoeren.”
Geen snelle werkers, maar nadenkers
De professionals die bij WERO werken, beschikken over andere competenties dan de schoonmaakprofessional die regulier schoonmaakonderhoud uitvoert. “Wij zoeken anders dan in de normale schoonmaak geen harde en snelle werkers, maar werkers die hard nadenken en strikt werken volgens ons plan van aanpak. Snelle bewegingen zijn bijvoorbeeld uit den boze. Wij kunnen alleen stof en micro-organismen verwijderen als ze op een horizontaal vlak zijn neergedaald. Een klein deeltje doet er zo’n 36 uur over om te landen. Als je druk beweegt, wervel je dat stofdeeltje dus weer op en kunnen wij het niet verwijderen. Bovendien moeten onze medewerkers geduldig zijn. Afhankelijk van de eis wordt een zelfde oppervlakte twee tot drie keer grondig gereinigd. Je moet er wel tegen kunnen een optisch schoon oppervlak te reinigen waarna je zowel op dat oppervlak als op de whipe geen verschil ziet. Dat verschil is er wel, alleen kun je dat met het blote oog niet zien.”
Niet alleen de reiniging na oplevering …
Renders vervolgt: “Zoals door de VCCN ontwikkelt, moet een 10-stappenplan gevolgd worden bij de bouw en uiteindelijke oplevering van een cleanroom. Uiteindelijk zal de kwalificatie aantonen dat de cleanroom juist is ontworpen en de luchtbehandeling haar werk correct uitvoert. De kwalificatie gebeurt in de regel ‘as built’ of ‘at rest’. Achtereenvolgens betekenen die uitdrukkingen dat de testen worden uitgevoerd in een lege cleanroom zoals deze is gebouwd en opgeleverd (as built) of pas na inrichting met alle machines en meubels die in de cleanroom noodzakelijk zijn voor de verschillende processen, echter geen mensen aanwezig in de cleanroom. (at rest). Uiteraard moet er vervolgens dagelijks gereinigd worden. Per marktsegment en norm-klasse kan het reinigingsregime er anders uit zien. Dat geldt vervolgens ook voor het periodieke reinigingsconcept.
Gezamenlijk met de Brecon Group en de overige PP4C partners biedt Brecon een onderhoudsplan aan waarin de periodiek reiniging is geïmplementeerd. Dit ontzorgt de gebruiker en geeft hem de rust dat bij een onverwachte audit van derden geen verassingen zijn. Naast de periodieke reiniging kan het zijn dat er calamiteiten voorkomen met een uitval van de cleanroom. Daarna ontstaat er een opstartprocedure waar reiniging bijzondere aandacht vraagt. WERO is daarvoor de juiste gesprekspartner. Ook voor bijzondere opdrachten als kanalenreiniging of een vloerreiniging , maar ook een desinfectie met behulp van het bekende VHP proces (Vaporized Hydrogen Peroxide) behoort tot het complete aanbod van WERO.”
Kwaliteitsnormen
“De kwalificatie van een cleanroom is gespecialiseerd werk”, aldus Renders. Wij kunnen direct na de opleveringsreiniging dan wel periodieke reiniging een validatie laten uitvoeren. Belangrijke onderdelen zijn hierbij het meten van de stofdeeltjes in aantal en grootte per kubieke meter, als ook mogelijk bij GMP cleanrooms, het meten van KVE (Kolonie Vormende Eenheden) kiemen, bacteriën of gisten.” Aan de controles liggen diverse normen ten grondslag.
Dit artikel is verschenen in Clean Totaal 3/4 2018.
Meer van dit? Abonneer u op het vakblad voor nog geen vijf euro per maand!
