Inbesteden: Politieke nekslag voor schoonmaakbranche?

Tijdens de OSB Algemene Ledenvergadering van afgelopen december debatteerden Mariëtte Hamer (PvdA) en Eric Ziengs (VVD) over een voor de branche zeer gevoelig thema uit het regeerakkoord namelijk het door de overheid inbesteden van schoonmaak.

Het hoeft geen betoog dat het op grote schaal invoeren hiervan vergaande consequenties zal hebben voor de sector. Paul Meerman (directeur S&G Diensten) vroeg zich in een column reeds af of ze in Den Haag “van de pot gerukt” zijn.

In het belang van de zaak vertrok onze parlementaire verslaggever Henk Cornelisse spoorslags naar Den Haag om de stemming onder de politieke partijen te peilen. Zijn ze inderdaad van de pot gerukt daar?      

 

 

De inbestedingsparagraaf, als opgenomen in het regeerakkoord tussen VVD en PvdA, legt een bom onder branches als de schoonmaak, beveiliging en catering. Letterlijk staat er geschreven:

 

 

Deze 70 miljoen euro omzetverlies zal voornamelijk de top 20 schoonmaakbedrijven raken die gezamenlijk goed zijn voor naar schatting 1,7 miljard euro omzet. Een omzetverlies derhalve van 4% alleen al bij de Rijksoverheid. De totale schoonmaakmarkt in Nederland wordt overigens geschat op 4,4 miljard euro per jaar.

Sowieso neemt het volume aan aantal m2 schoon te maken oppervlakte bij de Rijksoverheid de komende jaren af van 4 miljoen m2 naar 3 miljoen m2. Deze afname is de consequentie van de voorgenomen sluiting en/of afstoten van overheidsgebouwen. Het gevolg van dit alles zal zijn het massaal afstoten van functies binnen diverse echelons binnen schoonmaakorganisaties.  

 

Maar feitelijk is dit nog maar het begin, want de Rijksoverheid vervult een voorbeeldfunctie. Met andere woorden: van het private bedrijfsleven wordt dit inbesteden ook “verwacht” wat vervolgens weer een kettingreactie teweeg kan brengen. Mocht dat gebeuren dan hebben we het over het verdampen van een veelvoud van de 70 miljoen euro…

 

 

Opgegeven zaak? Geenszins! Het krachtenveld is groot en politici zijn beïnvloedbaar. Dat zal ex-politicus en huidig OSB-voorzitter Hans Simons als geen ander kunnen beamen.  

Recente contracten met betrekking tot de schoonmaak van Rijksgebouwen zijn voor langdurige periode afgesloten en zitten in de knip. De Code heeft hierin haar waarde weer eens bewezen. 

Bovendien realiseren de politici zich onvoldoende dat openstelling van de laagste loonschalen concreet impliceert dat de schoonmakers er in salaris op achteruit zullen gaan. Dit zal geen werknemersbond accepteren. Als inbesteden tot gevolg heeft dat de kosten voor de schoonmaak fors stijgen wil uw redacteur nog wel eens zien wat er van de mooie woorden over het bieden van meer zekerheid voor de schoonmakers overeind blijft!         

 

 

 

Belangrijk is om te weten hoe de diverse politieke partijen in de Tweede Kamer op dit moment tegen de inbestedingsparagraaf uit het regeerakkoord aankijken. Zij zullen hier tenslotte met elkaar over in debat moeten gaan en, mogelijk, de nekslag uit gaan delen.  

Dus hoe hangt de vlag er op dit moment bij op het Binnenhof? Zijn er reeds uitgesproken meningen te horen of houdt men zich nog op de politieke vlakte? Wat vindt bijvoorbeeld de SP, een partij die innige banden onderhoud met FNV Bondgenoten? En laat de liberale VVD de schoonmaakondernemers (als een baksteen) vallen?

 

Om de meningen te peilen legden wij dossierwoordvoerders de volgende vraagstelling voor:  

 

 

Mariëtte Hamer, een groot voorstander van dit thema, liet tijdens het debat bij OSB haar gehoor weten dat door de stakingen in de schoonmaak, in samenhang met de onzekerheid onder de schoonmaakmedewerkers, het consumentenvertrouwen ontbreekt. Volgens haar willen de schoonmakers ergens bij horen en willen zij voor de langere tijd stabiliteit. Rijksoverheid moet het goede voorbeeld geven. Impliciet suggereert zij dat schoonmaakbedrijven dit niet kunnen bieden.

Nu laat Tweede Kamerlid Hamers optekenen: “U zegt dat de schoonmaakbranche enorme stappen voorwaarts maakt. Natuurlijk zijn wij als PvdA blij met goede initiatieven zoals de Code Verantwoordelijk Marktgedrag, de invoering van het OSB Keurmerk en het Siev! Keurmerk. Maar als PvdA vinden
wij dat er nog te veel mis is. Door schoonmakers, maar ook beveiligers, weer in dienst te brengen bij de overheid maken we een einde aan de aanbestedingen in de sector. Hierdoor stonden de arbeidsvoorwaarden en zekerheden van deze mensen onder druk. Denk aan de primaire en secundaire arbeidsvoorwaarden, maar ook aan nul-uren of oproep contracten, pay-roll constructies etc. We geven mensen in de schoonmaak, catering en beveiliging weer de zekerheid die ze verdienen. Dat is in onze ogen rechtvaardig. Wij geloven dan ook niet dat het inbesteden van de schoonmaak zal leiden tot ontslagen. De overheid zal dit zeker niet doen omdat vanuit de politiek wordt besloten deze schoonmakers in dienst te nemen. Als overheid geven wij het goede voorbeeld en hopen dat bedrijfsleven het voorbeeld zullen volgen. Ook gaan we met de sociale partners van de branche in gesprek. In deze gesprekken wordt meegenomen wat de consequenties zijn, waardoor ontslagen en dergelijke voorkomen zullen worden.”

 

SP Tweede Kamerlid Sadet Karabulut reageert concreet: “We begrijpen dat de plannen van het kabinet, zoals gepresenteerd in het regeerakkoord, onrust veroorzaken in de schoonmaaksector. Toen het schoonmaakwerk jaren geleden door de overheid werd uitbesteed aan externe bedrijven was de SP fel tegenstander. De SP vindt dat de overheid het goede voorbeeld moet geven en voor haar eigen werknemers moet zorgen. Wij zagen dat de lonen van de schoonmakers omlaag gingen en de arbeidsvoorwaarden erop achteruit. Nu de regering het voornemen heeft om de overheid weer schoonmakers en cateringmedewerkers in dienst te laten nemen, zijn wij daar dus voorstander van. Helaas praat minister Asscher van Sociale Zaken steeds over het openstellen van de laagste loonschalen in de CAO van het Rijk. Het lijkt erop dat dit voor schoonmakers en cateringmedewerkers een achteruit gang in uurloon kan betekenen. De SP vindt het hard nodig dat deze werknemers meer zekerheid krijgen door weer in dienst bij de overheid te komen, maar dit mag absoluut niet betekenen dat zij er per uur op achteruit gaan. Wij wachten de uitwerking van deze plannen dus met grote belangstelling af en zullen waar nodig de minister aanspreken op zijn verantwoordelijkheid om voor verbetering te zorgen voor deze groep werknemers.”

 

Tweede Kamerlid Steven van Weyenberg is kort maar zegt wel iets cruciaals in de laatste zin: “Bij D66 leven nog veel vragen over dit kabinetsplan. Wij wachten de uitwerking door het kabinet dus met belangstelling af. Voor D66 is uiteindelijk de kwaliteit van de arbeidsvoorwaarden belangrijker dan de vraag bij wie mensen in dienst zijn.

 

Hoe reageert de VVD, de partij van ondernemend Nederland? Tweede Kamerlid Cora van Nieuwenhuizen-Wijbenga: “De schoonmaakbranche heeft de afgelopen jaren zelf de nodige initiatieven genomen om misstanden in de branche aan te pakken. Voorbeelden hiervan zijn keurmerken en de Code Verantwoordelijk Marktgedrag. Naast schoonmaakbedrijven maken ook andere bedrijven gebruik van flexibele krachten, waarmee ze kunnen inspelen op veranderende vraag naar hun producten of diensten. De flexibele schil is een belangrijke factor in onze economie.

In het regeerakkoord hebben we afgesproken dat flexibele en vaste arbeid beter met elkaar in balans gebracht moeten worden. Een mogelijkheid hiervoor is het open stellen van de laagste loonschalen.

De overheid doet hier vanzelfsprekend ook aan mee. Dit betekent dat er meer kansen komen voor bijvoorbeeld de schoonmakers om ergens in vaste dienst te komen. Het is daarmee geen kabinetsbeleid om massaal in te zetten op inbesteden. We zien juist de kracht en de mogelijkheden van flexibele arbeid. Flexibiliteit blijft van groot belang op de arbeidsmarkt.”

 

Biedt het in zwaar weer verkerende CDA houvast? Tweede Kamerlid Pieter Heerma: “Het CDA pleit reeds sinds enige tijd voor het openstellen van de laagste loonschalen. Het CDA vindt dat de laagste loonschalen op het niveau van het wettelijk minimumloon, in CAO’s beter benut moeten worden om uitkeringsgerechtigden aan het werk te helpen. Het gaat dan wat het CDA betreft niet alleen om facilitaire functies, maar ook om andere functies. Het CDA is het met u eens dat dit er niet toe mag leiden dat schoonmaakbedrijven massaal failliet gaan, omdat de overheid het schoonmaakwerk voortaan gaat inbesteden in plaats van gaat uitbesteden. Het CDA is hier niet zo bang voor. De overheden die inmiddels werk, zoals catering en schoonmaak, hebben uitbesteed zullen vanwege praktische redenen niet zo gauw inbesteden. Mocht daar wel sprake van zijn en op zo’n grote schaal dat bijvoorbeeld schoonmaakbedrijven op grote schaal failliet dreigen te gaan, dan moet dat natuurlijk worden voorkomen. Het CDA zal wat dit betreft de vinger aan de pols houden.”

 

En wat zegt de weer in opmars zijnde PVV? Tweede Kamerlid Roland van Vliet: “De PVV acht elke kabinetsmaatregel, die verdere schade berokkent aan de Nederlandse economie en aan de werkgelegenheid, volstrekt ongepast. Op het moment dat inbesteden aan de onderkant per saldo banen gaat kosten in de schoonmaaksector, dan moeten we dat dus niet doen. Eerst moeten de gevolgen in kaart worden gebracht. Daarna hebben we dan een debat hierover met de minister”.

 

 

Reactie bonden, werkgeversorganisatie en intermediairs

 

Ook de bonden , de werkgeversorganisatie en enkele intermediairs vroegen we naar hun mening over de inbestedingsparagraaf. 

 

De immer genuanceerde CNV vakbondsbestuurder Jan Kampherbeek reageert als volgt: “CNV vakmensen heeft geen principieel bezwaar tegen uitbesteden. Wat ons betreft moet je het per situatie bekijken. Een heel groot ziekenhuis kan bijvoorbeeld wat ons betreft de schoonmaak prima  in eigen beheer doen. Voor mensen kan dat ook voordelen hebben omdat men dan bijvoorbeeld, als werknemer van het ziekenhuis, voorrang heeft bij interne sollicitaties, het ziekenhuis kan genoeg mensen regelen om een opleiding te geven etc. Voor een klein pand kan dat anders liggen. Een schoonmaakster op een school zal nooit veel uren krijgen. Is ze in dienst bij een schoonmaakbedrijf dan zijn er meer mogelijkheden. Opleidingen zijn bijvoorbeeld ook beter mogelijk. De zaak ligt dus genuanceerd. Per overheid gebouw kan dit dan ook genuanceerd liggen.”

 

De uitgesproken FNV bestuurder/campagneleider Ron Meyer deelt in zijn reactie als gebruikelijk rake klappen uit. “De Vakbond van Schoonmakers is voorstander van elke maatregel die de schoonmakers meer vakmanschap, zekerheid, respect en een betere toekomst biedt. De Rijksoverheid wil de schoonmakers van ministeries en andere overheidsgebouwen weer zelf in dienst nemen om de schoonmakers een betere, zichtbare en centrale positie te geven. Dat is begrijpelijk gezien de schijnwereld- met onmogelijk lage prijzen, hoge werkdruk en weinig respect voor de schoonmakers- die de opdrachtgevers en de schoonmaakbedrijven de afgelopen jaren gevormd hebben. Dit is een lakmoesproef voor de sector. Sommige bedrijven schreeuwen nu al moord en brand. Wie bang is voor de inbesteding door de overheid, bevestigt daarmee (bewust of onbewust) dat de sector (nog) niet in staat is op kwaliteit en vakmanschap, maar louter op prijs te kunnen concurreren.”

 

Zijn FNV collega Herrie Hoogenboom, organizend bestuurder zegt het volgende: “De leden van de Vakbond van Schoonmakers, FNV Bondgenoten, hebben de afgelopen zes jaar de wereld op zijn kop gezet om opdrachtgevers te bewegen om zich verantwoordelijk op te stellen naar de mensen die in hun kantoren en bedrijven zorg dragen voor een schone omgeving. Dat was en is keihard nodig omdat schoonmaakbedrijven elkaar, maar voo
ral de mensen die het werk moeten doen, de vernieling in concurreren. Onze leden hebben grote successen geboekt, neem de Code Verantwoord Marktgedrag die er is gekomen na onze stakingen in 2010. Maar ondanks deze en andere verbeteringen gaan veel schoonmakers nog steeds gebukt onder te hoge en stijgende werkdruk en wordt er nu bijna overal bezuinigd over de ruggen van schoonmakers. Het inbesteden van schoonmaakdiensten biedt wellicht kansen op verdere verbeteringen. Maar dat is geen vaststaand gegeven, zeker niet waar het de opdrachtgever aan kennis en kunde ontbreekt. De leden van de Vakbond van Schoonmakers zullen, ongeacht of zij direct voor de opdrachtgever of voor een schoonmaakbedrijf hun werk doen, blijven eisen dat zij met respect worden bejegend, dat hun werk wordt gewaardeerd, dat hun rechten worden nageleefd en dat zij de tijd krijgen om op een redelijke manier een goede prestatie te leveren. De opdrachtgevers die er over denkt om de schoonmaak in te besteden doen er goed aan de schoonmakers en hun vakbond daar serieus bij te betrekken.”

 

Directeur Rob Bongenaar: “Volgens Diederik Samson worden schoonmakers op basis van nul uren contracten en payrollconstructies door de gangen van het ministerie gejaagd en zouden daarom de laagste schalen (1-4) van de Rijksdienst weer moeten worden opengesteld. Afgezien van het feit dat het bovenstaande is gebaseerd op buikgevoel en niet op feiten, betekent het wat ons betreft een teruggang in de tijd. Het is namelijk niet voor niets dat diensten als schoonmaak, catering en beveiliging worden uitbesteed aan professionele bedrijven. Die blijken het namelijk beter, efficiënter en goedkoper te kunnen en wel om en nabij de 20 procent. We ontkennen overigens niet dat er nog steeds misstanden plaatsvinden op basis van extreme prijsdruk, opgelegd door opdrachtgevers. Het voert echter veel te ver om dit tot norm te verheffen op basis van buikgevoel en de veronderstelling dat schoonmakers zielig en onderbetaald zijn. Vele schoonmakers werken naar volle tevredenheid op grote rijksobjecten en verdienen daar geen medelijden maar respect voor. Inmiddels is gebleken dat het openstellen van de laagste loonschalen op problemen stuit. Die zijn namelijk te laag om bijvoorbeeld schoonmakers een goed salaris te kunnen betalen. Met andere woorden, schoonmakers verdienen te veel voor deze schalen, hoe ironisch wil je het hebben. Een en ander geeft nog maar eens aan dat de veronderstelling bij politici dat schoonmakers slecht verdienen een hardnekkige is die dus niet op feiten is gebaseerd. Immers de schoonmaker verdient inmiddels meer dan collega ‘s in de horeca, de catering, de detailhandel en de bouw. Verder staat het eventuele inbesteden ook nog eens haaks op het streven van dit kabinet naar een kleinere, compacte overheid. Overigens is het in de laatste jaren juist de overheid geweest die bij haar inkoop op prijs voor een negatieve prijsspiraal in de schoonmaak heeft gezorgd. Dat is ook met zoveel woorden onderkend door deelname aan de Code Verantwoordelijk Marktgedrag in de schoonmaak, waarvoor minister Donner indertijd de hoogste inkoopbaas van het Rijk afvaardigde. Inmiddels laat de praktijk zien dat de Code echt begint te werken, ook bij de overheid. Er wordt niet alleen meer gekeken naar prijs en dat zal eerlijker contracten op gaan leveren waarin de schoonmaakondernemer en zijn medewerkers niet het vel over de neus wordt getrokken. Het stimuleren van deze ontwikkeling is iets waar we als branche iets aan zouden hebben, niet het inbesteden van gespecialiseerd werk. Afgezien van de budgettaire impact voor het Rijk (men is immers minimaal 20% duurder uit) betekent dit dat een groot aantal ondernemers veel werk gaan verliezen. Iets wat onherroepelijk leidt tot faillissementen en ontslagen van medewerkers in de back offices van de schoonmaakbedrijven. En dat zou toch het laatste moeten zijn wat we in het huidige economische klimaat willen.”

 

Het voorstel tot inbesteden zal ook de intermediairs raken. Immers, een groot deel van het marktvolume zal niet meer aanbesteed worden en in eigen beheer uitgevoerd worden.

  

Jan Halfman, directeur van MasterKey Plus is er geen voorstander van: “Ik kan daar natuurlijk veel over zeggen, maar de kern is dat ik het niet eens ben met de wens om in te besteden. Het lost namelijk niets op en je krijgt meer ambtenaren in plaats van minder (is ook een doelstelling die ik vaak hoor vanuit den Haag). Ik verwacht dat de overheid dit niet aan kan, moet bijvoorbeeld investeren in systemen voor loonafhandeling op basis van de schoonmaak CAO, die anders is dan haar eigen CAO. De overheid vindt het nu al lastig om aan te geven “wat” men wenst op het gebied van schoonmaak en dat op een juiste manier in de markt te zetten, laat staan dat ze het zelf kan organiseren “hoe” dit te doen.  Daarnaast moet men als het ware een eigen schoonmaakbedrijf oprichten en zal met een grote mate van zekerheid klassieke fouten maken, zoals men dat in andere trajecten ook bewezen heeft te doen.  Dus, samenvattend luidt mijn statement niet doen! “Schoenmaker hou je bij je leest”.

 

We vroegen ook ATiR directeur Hayk Simons om een reactie. Hij benadrukt de complexiteit van de zaak: “De politieke wens om diensten zoals schoonmaak, beveiliging en catering in te besteden lijkt vooral, zoals gezegd, ingegeven vanuit MVO en social return doelstellingen. Prima doelstellingen die echter nog niet concreet zijn gemaakt. Is er al onderzoek gedaan? Zijn er strategische overwegingen? De vraag in- of uitbesteden is natuurlijk niet even snel te beantwoorden. Deze vraag is afhankelijk van vele factoren. Wat zijn de voor- en nadelen? Welke risico’s loop je met inbesteden? Is er voldoende specialistische kennis in huis om het zelf te doen, enz. De overheid is volop aan het bezuinigen. Een organisatie optuigen om de schoonmaak te organiseren lijkt mij niet het eerste waar aan gedacht wordt in deze tijd. De overheid is nog hard aan het werk om het contractmanagement vorm te geven. Er zijn andere manieren en samenwerkingsmodellen met marktpartijen om de MVO en social return doelstellingen te bereiken. Hiervoor is specifieke marktkennis nodig waarbij borging van de marktconformiteit uitgangspunt is. Nog voldoende stof tot nadenken.” 

 

Onze rondgang op het Binnenhof leert dat er politieke verdeeldheid heerst over de inbestedingsparagraaf als opgenomen in het regeerakkoord. 

 

Het is ons ook duidelijk geworden dat politici nog een onvoldoende duidelijk beeld hebben van de financiële consequenties en de gevolgen voor de werkgelegenheid.

SP en PVV lijken het meest uitgesproken in hun stellingname. D’66 vindt het niet belangrijk waar een schoonmaker werkt, in dienst van de overheid of als medewerker van een schoonmaakbedrijf, als de voorwaarden maar goed zijn geregeld. Een beetje als de wet van de communicerende vaten. Het polderalternatief?      

 

De vakbonden zullen niet dulden dat schoonmakers er in inkomen op achteruit gaan en OSB geeft een duidelijk signaal over de fikse personele en financiële gevolgen.

 

Van inbesteden door de overheid zal dan ook vooralsnog niet en masse sprake zijn, zo is onze inschatting. Het blijft echter wel als een dreigende donkere wolk boven de branche hangen. Waakzaamheid blijft geboden. Hopelijk wordt dit artikel ook in Den Haag gelezen en brengt dit onze Kamerleden tot andere gedachtes. En anders wellicht een branchedemonstratie op het Binnenhof?